Er is geen CSS ondersteuning. Zonder CSS is alleen de onopgemaakte HTML zichtbaar.

Scepsis over Skepsis
complotarchiveliteraturesources
De Stichting Skepsis vindt van zichzelf dat zij beschikken over: "Een kritische blik op buitengewone beweringen, pseudo-wetenschappelijke theorieën, dubieuze therapieën en paranormale overtuigingen".

Het Haagse Complot vindt van zichzelf te beschikken over: "Een kritische blik op alledaagse beweringen, quasi-wetenschappelijke theorieën, dubieuze beslissingen en normale overtuigingen".

Op de bijvoeglijk naamwoorden "buiten, pseudo en para" na vinden we klaarblijkelijk eigenlijk hetzelfde. En omdat, met dank aan skepsis, onlangs op NUjij.nl (commentaar #59) een posting te lezen was leek het me niet meer dan hoffelijk deze eer te retourneren. Waarvan acte!

Congres Eind 2010 hield de stichting een congres over: "Complotten, werkelijkheid en fictie". Maar liefst drie sprekers stonden met hun oordeel klaar. Nadat de secretaris opende met "Complotten bij de vleet: een overzicht van uit de lucht gegrepen alles verklarende verhalen over wijdvertakte samenzweringen" kregen twee heuse doctoren het woord. Vanuit de sociologie zou het gaan om een paranoïde samenleving, en vanuit de psychologie om een betekenis te geven aan een stressvolle sociale gebeurtenis.

U begrijpt dat daardoor mijn eerste verwarring ontstond. Een Socioloog die over de psychologie sprak en een Psycholoog die over de sociologie sprak. Maar gelukkig is van de laatste presentatie een opname terug te zien op vimeo. Niet dat die mij veel meer duidelijkheid verschafte. En dat is jammer, want Rob Nanninga had vijf jaar eerder (in 2005) in het tijdschrift van de stichting nog een heldere uiteenzetting.

Hiermee is eigenlijk al de samenvatting van mijn reactie gegeven. Hadden de doctoren enige research gedaan en gekeken wat de opvatting van het toe te spreken publiek was (zoals had kunnen blijken uit voornoemde publicatie) dan hadden ze met hun presentatie daarop kunnen inspelen. Maar helaas, zoals veel wetenschappers zijn ze de nul-meting vergeten. Meten=weten. Niet meten is dan ook niet weten. Zoals Rob stelt: "Een kwestie van wantrouwen". Conform het spreekwoord "zoals de waard is vertrouwt hij zijn gasten", is daarmee het wantrouwen van de "wetenschapper" een dogmatisch gegeven. Enkel de wetenschapper heeft gelijk. Echter naar mijn mening zijn alle geloven (religieus, politiek, sport en wetenschap), waar dan ook maar enig element van competitie in zit, onderhevig aan tunnelvisie. En ik sluit niet uit, hoewel dat in mijn geval natuurlijk hoogst onwaarschijnlijk is :-), dat ook ik meer open zou kunnen staan voor andermans denkbeelden.

De psychologie van het geloof in complottheorieën Door: Dr. Jan-Willem van Prooijen, psycholoog aan de Vrije Universiteit te Amsterdam

Vraagstelling: Welke psychologische factoren maken mensen gevoelig voor geloof in complottheorieën?

Daarmee wordt vanuit wetenschappelijk oogpunt de eerste fout gemaakt. De eerste vraag zou immers moeten luidden: "Zijn er psychologische factoren...". Door dit aan te nemen staat de vooringenomenheid voor mij vast, hetgeen ook bleek uit de laatste dia/sheet/powerpoint-page: "Dit onderzoek werd gesponserd door CIA, MI6, MOSAD, ..." En als het begin en het einde vast staan hoef ik wat daar tussen in staat eigenlijk niet meer te lezen:

Vlogens een oneedorzk op een Egenlse univtresieit makat het neit uit in wklee vgolrode de ltteres in een worod satan, het einge wat bealjirgnk is is dat de etsree en de ltstaae letetr op de jiuste ptalas satan. De rset van de ltetres mgoen wuekirilelg gpaaletst wroden en je knut vvregolens goweon lzeen wat er satat. Oadmt we neit ekle lteter op zcih lzeen maar het worod als geehel.

Dr. van Prooijen hanteerde de volgende operationele definitie voor dit onderzoek: "Complottheorie: verdenking dat een bedreiging van de sociale orde opzettelijk gepland en uitgevoerd werd door een kwaadaardig complot. (Vaak legitieme autoriteiten en instituten -e.g. politici, managers, veiligheidsdiensten)".

Hij stelt dus expliciet dat zijn onderzoek niet om de waarschijnlijkheid van het complot gaat. Dat is maar goed ook, want vervolgens smaalt hij dat extreme complottheorieën ideaal zijn voor een regenachtige zondagmiddag. Bij een (onafhankelijk) rechter zou dat voldoende zijn om hem te wraken. Bij een onafhankelijk onderzoeker wellicht ook.

Zijn analyse luidt als volgt a. Ze helpen betekenis te geven aan een stressvolle sociale gebeurtenis
b. Ze bieden structuur door een verklarend kader.
c. Liever een specifieke vijand dan een random gebeurtenis.
d. Mensen gaan illusoire patronen (correlaties) waarnemen.
e. Meer geloof in de "myth of self-interest", mate waarin het gedrag van anderen gestuurd wordt door hun eigenbelang.

Deren Brown benoemt dat eveneens als "patterns in randomness". Maar laat dat nu juist de techniek van de wetenschap zijn. Het trachten aan te tonen van een correlatie X binnen een betrouwbaarheidsinterval Y met zekerheidscoëfficient Z. Die zoektocht is op zich natuurlijk niets mis mee, als je het geloof van de wetenschap aanvaardt. Je mag vervolgens commentaar hebben op de bewijsvoering en de uitkomst, maar niet op de vraagstelling zelf. Deze vraagstelling is immers een directe uiting van de speurtocht naar "de waarheid". Of zoals Rob zegt: ingegeven door een wantrouwen in de gevestigde opinie. Zonder dit soort mensen zou de aarde nog steeds plat zijn.

Discours Hoewel een internet forum zich niet zo efficiënt leent voor het discours wil ik toch een opening bieden. En daartoe poneer ik de steling van Rob Nanninga.

Fundamentele attributiefout
Volgens de filosoof Steve Clarke (2002) hebben complotdenkers last van de fundamentele attributiefout, een term uit de sociale psychologie. Daaronder verstaat men de algemeen menselijke neiging om gebeurtenissen en het gedrag van anderen toe te schrijven aan persoonlijke motieven en karaktereigenschappen, zonder rekening te houden met de omstandigheden. De invloed van situationele factoren wordt meestal zwaar onderschat.

Tijdens het congres herhaalde secretaris Jan Willem Nienhuys deze opvatting. Volgens hem zou de chaos-theorie uit de natuurkunde de vooringenomenheid tegen complottheoretici ondersteunen, daarbij voorbijgaande aan het Higgs-boson en de Tweede wet uit de Thermodynamica. Enfin andere discussie.

Mijn persoonlijke mening is dat Rob Nanninga een goed betoog neerzet, gezien vanuit zijn eigen dogma. Ook ik maak me aan dat zelfde schuldig. Wanneer je op zoek gaat naar argumenten krijg je snel de neiging om het grijs van je waarneming uit te drukken in licht en donker, of zelfs wit en zwart. En vanuit die polarisatie wordt ik getriggered om mijn on-instemming te verwoorden, terwijl ik het in grote lijnen met hem eens ben.

Waar Rob naar mijn mening te kort door de bocht gaat is onder het kopje "Onderdrukte kennis". Hij stelt: Op internet vinden zij gemakkelijk gelijkgestemden, waardoor ze wellicht minder behoefte hebben om zich bij de gevestigde opvattingen aan te passen. Dat is juist. Maar internet biedt veel meer dan een "facebook-relatie". Internet is een bron van (al dan niet juiste) informatie. Mensen zijn niet langer beperkt tot de uitleg-van-de-pastoor (de gevestigde orde) over de betekenis van de latijns-liturgische mis (de gangbare opinie). Ze kunnen op zoek gaan naar hun eigen steunpunten. Ze mogen en kunnen, al klimmende naar de top, afwijken van het voor hen gebaande pad, en eigen houvast zoeken.

Daarmee wordt het discours neergezet als een epistémè van de moderne informatie maatschappij. En laat het nu juist de machthebbers zijn die daar complotten in zien. Zoals de Kerk zijn macht is kwijt geraakt door educatie van het volk, dreigt nu ook de gevestigde overheidsorde de grip op hun sturing te verliezen door de toegang tot internet. We staan aan de vooravond van wat ik in mijn posting Quater Politica aangaf. Er komt een herstructurering van de macht aan, gelijk die voorafgaande aan de Trias Politica. De Arabische Lente heeft laten zien wat vrije kennis teweeg kan brengen. En ook de affarie Julian Assange zijn stuiptrekkingen zoals we die kennen van de inquisitie. De geest is uit de fles, en die krijgt geen enkele overheid er ooit meer in. Alle pogingen tot Patriot Act, Acta!, en afgeleiden ten spijt.

Gerelateerde informatie
Skepsis - Website van de stichting
Skepsis - Congres: Complotten, werkelijkheid en fictie
Skepsis - Artikel Rob Nanninga
Skepsis - Presentatie dr. Jan-Willem van Prooijen, pyscholoog VU
NUjij.nl - discussie pagina
blog 01.01.2013 - Complot theorie nader bekeken
blog 09.01.2013 - Manipulatie van overtuiging
blog 28.01.2013 - Rop Gonggrijp en XS4ALL
blog 05.02.2013 - Gezichtsbedrog en waanbeelden
blog 08.02.2013 - Corruptie bij de overheid
blog 17.02.2013 - Censuur in de media
blog 26.02.2013 - Jesse Ventura's Conspiracy Theory




author: Ton   |   published: 21.04.2013   |   updated: 21.04.2013   |   comments: allowed